Hoe groot is de kans dat de economie weer goed gaat groeien?

Volgens Anton Tjechov kunnen we gemakkelijk een crisis aan, het is het dagelijks leven dat ons sloopt. Maar de crisis sluipt bij steeds meer mensen het dagelijks leven in. De vraag is dus hoe lang hij nog duurt. Wanneer trekt de economie aan en gaan we terug naar economische groei die genoeg banen creëert en salarissen, pensioenen en belastinginkomsten?  

Als we kijken naar de krachten die de afgelopen eeuwen voor economische groei zorgden, dan staan we er slecht voor. Volgens mij is het 4 tegen 1 in het voordeel van de tegenvallers. Turf maar even mee.

Allereerst de demografie. De toestroom van vrouwen naar de arbeidsmarkt in de tweede helft van de vorige eeuw leverde veel extra handen en hoofden op, en bijbehorende groei. Die eenmalige meevaller, die bekend staat als het ‘demografisch dividend’, hebben we inmiddels geïncasseerd. Herhaling zit er niet in. Sterker nog: op demografisch gebied hebben we te maken met een tegenvaller omdat door de vergrijzing juist minder steeds mensen aan het werk zijn.  1 – 0 achter dus.

Dan was er nog wat sprake van allerlei groei-stimuli die eigenlijk een vorm waren van valsspelerij. Zo hebben we een deel van de groei van de afgelopen eeuw te danken aan milieuvervuilende technieken en productie. Hadden we de kosten van vervuiling eerlijk in de prijs verrekend, dan waren we nu een stuk minder rijk. Onze economische groei is nog lang niet duurzaam, maar het gemak waarmee we vervuilen en vernietigen is wel degelijk afgenomen. Sterker nog: inmiddels wordt de economische groei zelfs geremd door allerlei milieueisen. Terecht dus, maar het helpt niet om banen en inkomen te genereren. 2 – 0 achter.

Nog een groeidrijver uit de categorie vals spelen: De lage rente van de afgelopen decennia. Centrale banken in vooral de Verenigde Staten maar ook Europa hanteerden een renteniveau waarbij onvoldoende rekening werd gehouden met luchtbellen in bijvoorbeeld huizenmarkten en aandelen. Daardoor leenden banken, bedrijven en consumenten teveel geld. De economie groeide er hard op, maar zal de komende jaren juist vertragen omdat we al die schulden weer moeten aflossen. 3 – 0 achter.

De Amerikaanse econoom Robert J. Gordon wijst op nog een andere wegvallende groeidrijver. Amerika is z’n voorsprong op het gebied van onderwijs aan het verliezen. Die redenering valt ook voor Europa te maken, al gaat het hier minder hard achteruit. Hoe dan ook leiden Aziatische landen hun kinderen steeds beter op, en leveren we in op de vanzelfsprekende voorsprong die we op dat gebied ooit hadden. 4 – 0 achter.

Er is 1 kracht die wat mij betreft nog overeind staat: innovatie. Innovatie is dan ook de koningskracht in de economie, de enige echte groeidrijver die het niet van eenmalige meevallers noch van valsspelerij moet hebben. Het mooie aan innovatie is dat het uit een onuitputtelijke bron komt. Elk mens zit vol met de wil om te creëren, uit te vinden en te ontdekken. Als we niet gehinderd worden door dictaturen, bureaucratie of monopolies, dan zullen we blijven uitvinden en vernieuwen.

Van innovatie zullen we het de komende jaren moeten hebben. De eerder genoemde econoom Gordon is pessimistisch: grote klappers als de uitvinding van de stoommachine, elektriciteit en computers en internet, verwacht hij niet meer, maar hij onderbouwt amper waarom niet. En hij constateert dat de ICT-revolutie in de jaren tachtig en negentig misschien een bijdrage leverde aan een hogere arbeidsproductiviteit (email, tekstverwerking), maar inmiddels vooral verzandt in entertainment en games.

Maar ik schaar me, misschien noodgedwongen, achter de optimisten die wijzen op aanstaande doorbraken op het gebied van duurzame energie, water en gezondheidszorg. Of die geloven dat ‘big data’, de nieuwste technologie buzz, ons nog ongekende mogelijkheden bieden om zaken slimmer en sneller aan te pakken. Garanties zijn er niet, en innovaties laten zich lastig sturen en managen, maar de drang om te verbeteren is te groot om zomaar af te schrijven.

4 – 1 dus, wat mij betreft.

(Deze column is gepubliceerd in HP/deTijd)